Fotoğraf ve Tanıklıklarla 1968 Derby İşgali

Yıl 1968. O zamanlar İstanbul’un sanayi havzalarından, işçi semtlerinden biridir Zeytinburnu. Zeytinburnu’na bağlı Kazlıçeşme ise deri işçileriyle ve Derby Lastik fabrikasıyla ünlüdür. 1968’in Temmuz sıcağında patlak veren ve Türkiye işçi sınıfı tarihinde önemli dönemeç noktalarından biri olan Derby İşgali, bu işçi havzasında yaşandı. Derby Lastik işgali, dünya işçi sınıfının mücadele yöntemlerinden biri olan fabrika işgalinin Türkiye işçi sınıfı tarafından ortaya konulmuş ilk örneğidir. Türkiye’de fabrika işgalleri dalgasını başlatmıştır ve bu dalga işçileri sermaye karşısında daha güçlü bir konuma taşımıştır.

4 Temmuzda başlayan işgal 6 gün 6 gece sürdü ve kazanımla sonuçlandı. İşgalle birlikte DİSK’e bağlı Lastik-İş fabrikada yetkili sendika olarak tanındı. Derby İşgalini, Singer, DemirDöküm, Sungurlar Kazan fabrikalarındaki işgaller izledi. Ardından 15-16 Haziran Büyük İşçi Direnişi ve Türkiye’deki en kitlesel 1 Mayısların zemini de döşenmiş oldu. Peki, Derby işgali hangi koşullarda ve neden gerçekleşmişti?

Türkiye, 1950’li ve 60’lı yıllarda büyük bir dönüşüm geçiriyordu. Köylerden kentlere göç eden milyonlarca insan fabrikaları doldurmaya başlıyor ve işçileşiyordu. Kentlerde büyük sanayi havzaları oluşuyor, fabrikalar kuruluyor, sermaye büyük bir iştahla palazlanıyordu. Bu büyümeden işçi sınıfının payına düşense yoksulluktu. İşçi sınıfı, adeta mücadeleye davet ediliyordu bizzat sermaye sınıfı tarafından. 1968 süreci öyle bir dönemdi ki Avrupa’da yükselen işçi hareketinin ve öğrenci eylemlerinin etkileri Türkiye’ye de yansıyordu. Dahası yeni kurulan Türkiye İşçi Partisinin ve Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonunun çalışmaları işçi sınıfının uyanışını hızlandırıyordu. 5-10 sene öncesine kadar henüz hiç kimse milyonlarca işçinin mücadele ve dayanışma dalgasını böylesine yükselteceğine, grev, işgal ve direniş dalgasını böylesine büyüteceğine, haklarını elleriyle koparıp almaya başlayacağına ihtimal vermiyordu. Ama hava işçiden yana dönmüştü ve en önemlisi işçilerin güvenebileceği sendikaları, örgütleri vardı. Bu koşullarda işçi sınıfı korkusuzca harekete geçmişti. Elbette bu durum sermaye sınıfını dehşete düşürüyordu.

“1968 yılında Fransa’da öğrenci işgalleri başlamıştı. Fabrikadaki konuşmalarda «Türkiye’de böyle şeyler olmaz» diye konuşmalar yapılıyordu. Belki günün birinde bizde de olur dememe kalmadan pazartesi günü öğrenciler işgale başladı. «Herhalde artık biz de katılırız» diye konuşuyorduk. Bizim de sorunlarımız biriktiği için işgaller bizde de sempati yaratıyordu. Bir gün gayet normal şekilde işe giderken fabrika kapılarının tutulmuş olduğunu gördüm. O gece ve sabah vardiyası işgale başlamıştı. Lastik-İş taraftarları olarak bu işgali biz başlattık. Kapıyı lehimledik. Saldırı olursa diye yanımıza demir çubuklar aldık. Lastik imalatında kullanılan siyah boyaları çamur torbalarına doldurduk.

“Aslında işgalle birlikte biz işçilere sendikal bilinç geldi. Birçok işçi sendikayı işgalle öğrenmiş oldu. İşgalde sohbetler yapılıyordu. İşçilik, arkadaşlık ilişkileri ve köy-kent farkını konuşuyorduk. Birçokları gibi işgal yapmış öğrenciler, TİP Şişli Örgütü işgalimize destek olmak için geldiler. Fabrikaya çelenk getirmişlerdi öğrenciler. Polis çelenkleri kaldırmamızı istedi, biz karşı çıktık. «Çelenkleri ancak getiren misafirlerimiz gelir alır siz veya biz değil» dedik. Basında «anarşist Rıza’nın (Lastik-İş Genel Başkanı) adamları “fabrikayı işgal ettiler, çam çerçeve kırdılar, makinelere zarar verdiler» diye haberler çıkmaya başladı. Tercüman gazetesi aleyhimizde haber yapıyordu. Akşam gazetesi bizim lehimize haberler yapıyordu. İşçiler bütün gün boyunca özelikle Akşam gazetesini okuyordu. Tercüman gazetesinin muhabirini fabrika kapısında yakaladık. Fabrikanın içerisine aldık. Döveceğimizi sandı, korktu. Fabrikayı gezdirdik, «nerede kırık cam-çerçeve, nerede kırık makine?» diye sorduk. Muhabir özür diledi ve ikinci gün yazısını düzeltti. O günden sonra gelen bütün gazetecileri içeri aldık, fabrikayı gezdirdik.