Arabuluculuk Sisteminde İşçilerin Sordukları/I

Arabuluculuk sistemi nedir, nasıl işleyecek?

Daha önce işçiler, işten atıldıklarında doğrudan iş mahkemesine başvurup işe iade davası ya da kıdem tazminatı davası açabiliyorlardı. Ocak 2018 tarihinden itibaren uygulanmaya geçecek olan zorunlu arabuluculuk sistemiyle birlikte, arabulucuya başvurma dava şartı olarak aranacak. Yani işçiler iş mahkemesine gidip dava açmadan önce arabulucuya başvuru yapacaklar, arabulucuda anlaşma sağlanamaması halinde dava açabilecekler. Arabulucuda sorun çözümlenip anlaşma sağlanamazsa, işçi, işe iade davaları için 1 ay içinde; diğer alacak ve tazminatlar için ise zamanaşımı süresi dolmadan dava açabilecek. İşçi dava açmadan önce arabulucuda anlaşma sağlanamadığına dair tutanağı dava dilekçesine eklemek zorunda. Eğer sonuç tutanağı eklenmezse “dava şartı yoksunluğu” nedeniyle dava reddedilecek.

Arabuluculuk sistemi neden getirildi, işçilerin yararına mıdır?

Arabuluculuk sistemi, “mahkemeler uzun sürüyor, bitmesi gereken sürede bitmiyor, dava dosyalarının sayısı çok fazla, işçiler mağdur oluyor…” gibi gerekçelerle getirildi. Fakat asıl amaç işçilerin yasal olarak haklarını aramalarının önüne geçmek, patronların ceplerinden daha az para çıkmasını sağlamaktır.

Arabuluculuk sistemi işçiyi “hak edişlerinden daha azına razı etme” üzerine kurulmuştur ve işçinin yararına değildir. İşçiler dava açtıklarında tazminat ve diğer işçilik alacaklarını yasanın belirlediği yöntemlere göre hesaplayıp alabiliyordu. Bundan önce işe iade davalarında işe iadesine karar verilen işçinin boşta geçen 4 aylık ücretinin ödenmesine, eğer işe başlatılmazsa ayrıca 4 ilâ 8 ay arasında değişen bir işe başlatmama tazminatının ödenmesi gerektiğine karar veriyordu mahkemeler. Artık bu 4 ya da 8 aylık ücret gibi hak edişler miktar olarak belirtilecek. Yani 4 aylık ücret tutarı şu kadar, ya da mesela 6 aylık brüt işe başlatmama tazminatı şu kadar denebilecek. Arabuluculuk tarafların pazarlıklarına, anlaşmalarına bağlıdır. Örneğin bir işçinin 10 yıllık çalışmasına karşılık iş kanununa göre 50 bin lira alacağı varken arabuluculukta bu miktar yarı yarıya düşürülebilir. Anlaşmanın bu şekilde sonuçlanması durumunda, patrona neden işçiye hak ettiğinden daha azını verdiğini soran olmayacak. İşçi ise dava açarak anlaşmayı bozamayacak, üzerinde anlaşılan rakama itiraz edemeyecek. Bu nedenle işçi arabulucuya gitmeden önce alacaklarını bilmeli ve daha azına razı olmayı reddetmelidir.

Hangi tazminat ve alacaklar için başvuru yapılabilecek, zaman aşımı var mı?

İşçilerin; kıdem tazminatı, ihbar tazminatı, kötü niyet tazminatı, eşitliğe aykırılık tazminatı, sendikal tazminat, mobbing tazminatı, ücret, prim, ikramiye, fazla mesai ücreti, yıllık izin ücreti, hafta tatili ücreti, ulusal bayram ve genel tatil ücreti ve benzeri işçilik alacakları için arabulucuya gitmeleri gerekecek. İş kazası veya meslek hastalığından kaynaklanan maddi veya manevi tazminat davaları ile bunlarla ilgili tespit, itiraz ve rücu davaları kapsam dışıdır. Yani işçiler arabulucuya gitmeden doğrudan dava açabilecekler. Ayrıca, hizmet tespiti, yaşlılık aylığına hak kazanıldığının tespiti gibi SGK uyuşmazlıkları da zorunlu arabuluculuk kapsamı dışındadır.

Ne zaman, nasıl başvuru yapılmalıdır ve arabulucu nasıl belirlenecek?

İşe iade davalarında 1 ay içinde, diğer alacak ve tazminatlar için zamanaşımı süresi dolmadan arabulucuya başvurulmalıdır. Örneğin zaman aşım süresi 5 yıl olan kıdem tazminatı alacağı için işçi bu süre içerisinde arabulucuya başvurabilir. İşçi ya işverenin ikametgâh adresinin bulunduğu yerdeki ya da işin yapıldığı yerdeki adliyeye arabulucu için başvurmalıdır. Başvurunun ardından arabuluculuk bürosu bir arabulucu atar. Taraflar ayrıca anlaşarak adliyede yer alan arabulucu listesindeki bir arabulucuyu seçebilir.

Arabulucuyu doğru yönlendirmek için başvuru esnasında verilecek dilekçenin ayrıntılı ve doğru bir şekilde hazırlanması gerekir. Bu dilekçede şu bilgiler eksiksiz yer almalıdır: İşçinin kimlik ve iletişim bilgileri, işverenin unvan, adres ve iletişim bilgileri, hangi hakların talep edildiği, bunların yasal dayanağı ve kanıtlayıcı evraklar.