İşçilerin Sordukları/13

Bir işçinin maaş bordrosunda neler yer almalıdır?

İşverenler hem Vergi Usul Kanunu’na, hem İş Kanunu’na, hem de Sosyal Sigortalar Kanunu’na göre, işçiye ödedikleri ücreti gösteren bir maaş bordrosu düzenlemek zorundadırlar. Maaş bordrosunda işyerinin sicil numarası, bordronun hangi aya ait olduğu, işçinin adı, soyadı, sosyal güvenlik sicil numarası, ücret ödenen gün sayısı, işçinin brüt ücreti, fazla mesaisi, haftalık tatil, bayram ve genel tatil ile yıllık izin ücretleri, varsa yasal kesintileri, ödenen ücret tutarı ve işçinin imzası olmalıdır. Aynı zamanda işçiden kesilen sigorta payı, işsizlik sigortası işçi payı, gelir vergisi, damga vergisi gibi yasal kesintilerle asgari geçim indirimi tutarı yer almalıdır. Ayrıca maaşa ek olarak varsa ikramiye, çocuk yardımı ya da kömür yardımı gibi ek ödemeler, çekilen avans miktarları maaş bordrosunda gösterilmelidir.

Yasalara rağmen pek çok işyerinde maaş bordrosu verilmemektedir. Bordro verilen işyerlerinde ise, bordrolar gerçek maaş üzerinden hazırlanmamaktadır. Oysaki yasal olarak 10 kişiden fazla işçi çalıştıran işyerlerinde, işçilerin ücretlerinin tamamını gösteren bordro hazırlanması ve maaşın da bankadan ödenmesi gerekir. Fakat işverenlerin büyük çoğunluğu maaşların bir kısmını bankaya yatırıyor, geri kalanını ise elden veriyor, maaş bordrolarını da buna göre düzenliyorlar. Böylece hem vergi kaçırıyor, hem işçinin ücretini düşük göstererek sigorta primini eksik yatırıyorlar. Vergi, sosyal sigortalar ve iş kanununda maaş bordrosu hazırlamayan ya da uygunsuz hazırlayan patrona kesilecek para cezaları belirtilmiştir. Maaş bordrosu bir yandan da işçinin patrona karşı açtığı davada ispat niteliği taşır.    

Sigorta primi gerçek ücret üzerinden yatırılmazsa ne olur?

Sigorta hastalık, sakatlanma ve yaşlanma halinde işçinin güvencesidir. Brüt ücret, ikramiye, fazla mesai, ulusal bayram ücreti, genel tatil ücreti ve yıllık izin ücreti sigorta primi hesabına dâhildir. Bu ödemeler, hangi ay yapılıyorsa o ay yatırılan sigorta primi içinde gösterilir. İşçinin priminin aldığı ücret üzerinden yatırılması emeklilik maaşını etkiler. Çünkü emekli maaşı prim ödeme gün sayısı ile sigorta primine esas kazanç üzerinden belirlenir. Prim gün sayısı ile kazanç tutarının yüksek olması emekli olduğumuzda alacağımız maaşın da yüksek olmasını sağlar.  

Bugün emeklilik maaşları, emeklilerin temel ihtiyaçlarını bile karşılayacak düzeyde değil. Prim düşük yatırıldığında hem işçinin emekli maaşı, hem de işçinin ölmesi halinde ailesine bağlanacak maaş azalıyor. O nedenle uzun yıllar çalışmamızın karşılığında emekli olduğumuzda da yaşamımızı devam ettirebilecek bir maaş almak için bugünden sigorta primimizin ödenip ödenmediğini ya da ne kadar ödendiğini takip etmeliyiz. Sigortamız yapılmadığında ya da sigorta primi gerçek ücret üzerinden ödenmediğinde işvereni Sosyal Sigortalar Kurumu’na bir dilekçe ile ya da Alo 170 hattını arayarak şikâyet edebiliriz. Aynı zamanda bu durum, işçi için ücretin kanunlara göre ödenmediği gerekçesiyle iş akdini haklı olarak feshetme hakkını da doğurur.

Fazla mesai, maaş bordrosunda gösterilmeli midir?

İşçiye ödenen ya da işçiden kesilen yasal her kesinti ve gider ücret bordrosunda gösterilmelidir. İş Kanunu’na göre haftalık normal çalışma süresi 45 saattir. Bu süre günde 11 saati aşmaması koşuluyla, haftanın çalışılan günlerine farklı şekilde dağıtılabilir. 45 saati aşan süreler ise fazla mesai olarak kabul edilir. Haftanın 5 iş gününde 9 saat çalışılan işyerlerinde günde 2 saat, haftanın 6 iş gününde 7,5 saat çalışan işyerlerinde ise günde 3,5 saat olarak fazla çalışma yapılabilir. Fazla mesai yılda 270 saatten fazla olamaz. Yarım saatten az fazla mesai süresi yarım saat, yarım saatten fazla bir saatten az çalışma ise bir saat kabul edilir.

Fazla mesai için işveren, işçinin onayını almak zorundadır. Aynı zamanda fazla mesai ücreti de aylık ücret gibi en geç 20 gün içinde ödenmelidir. Genellikle işçinin ücret bordrosunda fazla mesai gösterilmez. Böylece patronlar, fazla mesai kapsamındaki çalışmadan doğan primi sigorta prim tutarına yansıtmazlar. Fazla mesai kaydının tutulmaması, işçinin fazla mesai yapmadığının kanıtı değildir. Maaş bordrosunda fazla mesai belirtilmemişse, işçi bunu tanık yoluyla ispatlayabilir. O zaman işveren işçinin fazla mesai yapmadığını değil, fazla mesai ücretlerini işçiye ödediğini yazılı belgeyle ispatlamak zorunda kalır.