Koronavirüs ve Kısa Çalışma Ödeneği Uygulaması

Ekonomik krizin üstünü örtmek için devreye sokulan korona paniği, işçi ve emekçileri bir süreliğine etkisi altına alsa da işçi sınıfına yönelik saldırıların üstünü örtemiyor. İşyerleri kapanıyor, işten atmalar yaygınlaşıyor, ücretsiz izinler devreye sokuluyor. Açıklanan tedbir paketleri ve sözde Covid-19 salgınına karşı alınan önlemler, sermaye sınıfını kurtarma kampanyasına dönüşürken, her yeni açıklama işçi sınıfı için yeni saldırılar anlamına geliyor. “Ekonomik İstikrar Kalkanı” adı altında açıklanan son ekonomi paketi ile patronlar için kollar sıvanırken, işçi ve emekçilerin yaşayacağı hak kayıpları yeni bir boyut kazanıyor.

Patronlar için birçok avantaj içeren “Sermayeye Kalkan” paketiyle, kısa çalışma ve Kısa Çalışma Ödeneği uygulaması yeniden gündeme geldi. Şimdiden birçok işyeri, büyük şirketler, kâr rekorları kıran tekeller Kısa Çalışma Ödeneğine başvurdu. Kısa Çalışma Ödeneği, patronların geçici süreyle işçi ücretlerini ve sigorta primlerini ödeme yükümlülüğünü kaldırıyor. İşçi ücretleri ise İşsizlik Fonu’ndan karşılanıyor. Yani patronlar sınıfı, birikmiş sermayelerini korumaya ve krizin faturasını işçilerin sırtına yıkmaya çalışıyor. İşçilerin ücretleri yine işçilerin fonundan karşılanıyor.

İlk olarak 2008-2009 krizinin ardından gündeme gelen Kısa Çalışma Ödeneğiyle, krizin sebebi olan patronların krizin etkilerinden korunması, krizin mağduru olan işçilerin ücretlerinin ise yine kendi paralarıyla oluşturulan fondan ödenmesi hedeflenmişti. İşten atmaların yasaklanması ise asla gündeme getirilmedi. “Teğet geçti” denilen kriz sürecinde getirilen bu düzenlemeden sermaye kesimi faydalandı, işçilerse bir kez daha işsizliğe ve sefalete mahkûm edildi, krizin bedelini ödedi. Oysa düzenleme “işyerleri zor durumda olan işçilere gelir desteği sağlamak, istihdamda kalmalarını sağlamak” gibi söylemlerle parlatılmıştı.

Sermaye sınıfının hizmetindeki siyasi iktidar, 2018’de ülkenin yeni bir krize sürüklenmesiyle, Kısa Çalışma ve Kısa Çalışma Ödeneği Yönetmeliğinde yaptığı değişikliklerle işverenlerin bu uygulamadan yararlanmasını kolaylaştırdı. Bu kez dünya ekonomisi şiddetli bir krizle sarsılıyor ve siyasi iktidar yine sermaye sınıfının imdadına koşuyor. “Koronavirüse karşı önlem” adı altında şirketlerin Kısa Çalışma Ödeneğine başvuru koşulları yeniden esnetildi ve bu ödenekten yararlanma yaygınlaştırıldı.

Kısa Çalışma Nedir?

Genel ekonomik, sektörel, bölgesel kriz veya zorlayıcı sebeplerle üç ayı geçmemek üzere; işyerinde uygulanan çalışma süresinin, işyerinin tamamında veya bir bölümünde geçici olarak en az üçte bir oranında azaltılması veya süreklilik koşulu aranmaksızın en az dört hafta süreyle faaliyetin tamamen veya kısmen durdurulması halidir.

Kısa Çalışma ve Kısa Çalışma Ödeneği Hakkında Yönetmeliğe Göre;

• Genel ekonomik kriz: Ulusal veya uluslararası ekonomide ortaya çıkan olayların, ülke ekonomisini ve dolayısıyla işyerini ciddi anlamda etkileyip sarstığı durumları,
• Sektörel kriz: Ulusal veya uluslararası ekonomide ortaya çıkan olaylardan doğrudan etkilenen sektörler ve bunlarla bağlantılı diğer sektörlerdeki işyerlerinin ciddi anlamda sarsıldığı durumları,
• Bölgesel kriz: Ulusal veya uluslararası olaylardan dolayı belirli bir il veya bölgede faaliyette bulunan işyerlerinin ekonomik olarak ciddi şekilde etkilenip sarsıldığı durumları,
• Zorlayıcı sebep: İşverenin kendi sevk ve idaresinden kaynaklanmayan, önceden kestirilemeyen, bunun sonucu olarak bertaraf edilmesine imkân bulunmayan, geçici olarak çalışma süresinin azaltılması veya faaliyetin tamamen veya kısmen durdurulması ile sonuçlanan dışsal etkilerden kaynaklanan dönemsel durumları ya da deprem, yangın, su baskını, heyelan, salgın hastalık, seferberlik gibi durumları ifade eder.

Koronavirüs vesilesiyle 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu’na “Geçici Madde 23” olarak eklenen hüküm uyarınca; 30/06/2020 tarihine kadar geçerli olmak üzere, yeni koronavirüs (Covid-19) kaynaklı zorlayıcı sebep gerekçesiyle kısa çalışma ödeneğine başvurular yapılabilecek. Cumhurbaşkanın yetkisiyle başvuru tarihleri 31/12/2020 tarihine kadar uzatılabilecek.

Kısa çalışma ödeneği nedir?

İşyerinde kısa çalışma uygulanması halinde o işyerinde kısa çalışmanın başladığı tarihte, çalışma süresi ve işsizlik sigortası primi ödeme gün sayısı bakımından öngörülen hak ediş sürelerini sağlayan sigortalılara çalışamadıkları dönem için gelir desteği sağlayan uygulamadır. Bu durumda işçinin Genel Sağlık Sigortası primleri ödenir. Ancak işçinin emeklilik hesabında dikkate alınan sigorta primleri ödenmez. Kısa çalışma ödeneği kısa çalışma uygulaması süresi kadar yani en fazla 3 ay süreyle verilir. Kısa çalışma ödeneğinin süresini 6 aya kadar uzatmaya cumhurbaşkanı yetkilidir.

İşveren kısa çalışma ödeneği için Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğüne başvurur ve varsa toplu iş sözleşmesi tarafı işçi sendikasına yazılı bildirimde bulunur. İş Müfettişlerince yapılan inceleme sonucunda uygun görülmesi halinde o işyerinde şartları sağlayan sigortalı işçilere Kısa Çalışma Ödeneği verilir.

Hangi işçiler kısa çalışma ödeneğinden yararlanabilir?

Kısa Çalışma Ödeneği, İşsizlik Sigortası Fonundan karşılanmaktadır. Önceki düzenlemeye göre işçinin Kısa Çalışma Ödeneği alabilmesi için kısa çalışmanın başladığı tarihten önceki 120 gün kesintisiz prim ödemesi ve son üç yıl içerisinde en az 600 gün sigortalı olması zorunluydu. Fakat 26/03/2020 tarihinde Resmi Gazetede yayınlanan ve yürürlüğe giren 7226 Sayılı Kanunla bir değişiklik yapıldı. Yeni düzenleme, kısa çalışmanın başladığı tarihten önce 60 gün hizmet akdine tabi olma, son 3 yılda ise 450 gün süreyle prim ödemiş olma şartı getiriyor. Son 60 gün içinde primi eksik ödenmiş olsa bile işçi kısa çalışmadan faydalanabilir. Söz konusu düzenlemeyle bu koşullar yine Cumhurbaşkanı tarafından değiştirilebilir. Ayrıca kısa çalışmaya katılacaklar listesinde işçinin bilgilerinin bulunması gerekmekte olup yapılan başvurular, başvuru tarihinden itibaren 60 gün içerisinde sonuçlandırılır.

Bu şartlar, işsizliği ve ücretsiz izinleri önlemede yeterli olmayacaktır. Son üç yılda 450 günden daha kısa çalışması olan yüz binlerce işçi bu değişiklikten yararlanamayacaktır. Ayrıca kısa çalışma ödeneği olarak ödenecek parayı işçi, zaten daha önceki çalışmalarla işsizlik fonuna aktarmıştır. Ücretinden yapılan bu kesintilerin şimdi işçiye ücret diye ödenmesi işçinin hakkının gasp edilmesi ve aldatılmasıdır. Kısa Çalışma uygulaması süresince patronun işçiye karşı yükümlülükleri kaldırılmaktadır. Bu sürenin sonunda işçi işten atılırsa kısa çalışma ödeneği aldığı süre işsizlik sigortası süresinden düşülmektedir. Örneğin 8 ay işsizlik sigortasına hak kazanan bir işçi, 3 ay boyunca kısa çalışmadan para aldıysa ve bu sürenin sonunda işten atıldıysa, işçi işsizlik sigortasından sadece 5 ay faydalanabilmektedir.

Emekli olup da çalışmaya devam eden işçiler kısa çalışma ödeneğinden yararlanamazlar. Ayrıca kısa çalışma döneminde rapor alan işçiler için raporlu olunan sürede geçici iş göremezlik ödeneği SGK tarafından ödendiğinden, bu işçiler de kısa çalışma ödeneği alamazlar.

Kısa çalışma ödeneği ne kadardır?

İşçiye verilen günlük kısa çalışma ödeneğinin miktarı, aylık asgari ücretin brüt tutarının %150’sini geçmemek üzere, sigortalının son on iki aylık prime esas kazançları dikkate alınarak hesaplanan günlük ortalama brüt kazancının %60’ıdır. Örneğin günlük 100 lira brüt ücret alan işçiye 60 lira ücret ödenir. Yani işçi ücretleri kayba uğrar ve ücreti yüksek olan işçilere ödenen miktar kısıtlanır. Bu ödenek, işçilerin değil patronların yükünü hafifletmektedir. Patronlar bu dönem boyunca ücret, prim ödemelerinden ve gelir vergisinden muaf tutulmaktadır.

Kısa çalışmanın başladığı ilk haftada İş Kanununun 40’ıncı maddesi gereğince zorlayıcı sebeplerden dolayı işverenin yarım ücret ödeme yükümlülüğü bulunması nedeniyle kısa çalışma ödeneği bu sürenin bitiminden itibaren başlar.

Saldırılara karşı mücadeleye!

2018 yılında yönetmelikte yapılan yeni değişikliklerle birlikte patronların ödenekten yararlanma koşulları genişletilmişti. Önceki yönetmeliğe göre, işyerinde kısa çalışma yapılmasını talep eden işverenin başvuru belgeleri arasında iddiasını kanıtlayan somut belgelerin bulunması gerekiyordu. 2018 yılındaki değişiklikle bu fıkra kaldırıldı. İşverenlerin artık “genel ekonomik, sektörel veya bölgesel kriz ile zorlayıcı sebeplerin işyerine etkilerini ve zorlayıcı sebebin ne olduğunu” belirtmeleri yeterli. İşverenin durumunun ise İŞKUR yerine iş müfettişleri tarafından incelenmesine karar verildi. Patronların ödenekten yararlanmaları için zorlayıcı sebep tanımında “küçük” değişiklikler yapıldı ve “dışsal etkilerden kaynaklanan dönemsel durumlar” ifadesi de eklendi. Böyle genel bir ifade kullanılmasının nedeni hükümetin krizi inkâr etmesiydi. O dönem krizi “manipülasyon”, “dış güçlerin oyunu” olarak tanımlayan hükümet, bugün “korona krizi” yaygarası kopararak ekonomik krizin üstünü örtmeye çalışıyor.

Kısa Çalışma Ödeneği gibi uygulamalarla işçilerin fonları patronları kurtarmak için harcanıyor. Hükümet patronların kârlarına dokunmuyor. Tüm dünyada yaratılan korku atmosferinden yararlanan patronlar sınıfı, işçi sınıfına yönelik saldırı paketlerini hayata geçiriyor. İşçiler yaratılan korku ve paniğin arkasında nasıl bir saldırı olduğunu görmek zorundadırlar. Bunu gören, korkmayıp birleşen, haklarını arayan işçiler, sermaye sınıfının saldırılarını durdurabilir!