Kısa Çalışma Ödeneği ve Ücretsiz İzin Uygulaması

Koronavirüsle üzeri kapatılmaya çalışılan kriz işçileri sefalet iterken, siyasi iktidar sermaye sınıfının imdadına yetişiyor. 16 Nisanda “Covid-19 Salgınının Ekonomik ve Sosyal Hayata Etkilerinin Azaltılması Hakkında Kanun ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Teklifi” Meclis genel kurulunda kabul edildi. Koronavirüsün etkilerine karşı mücadele kılıfı altında yapılan bu düzenleme, gerçekte işçilere yönelik büyük bir saldırıdır. Düzenlemeye göre ücretsiz izne çıkarılan, kısa çalışma ödeneğinden yararlanamayan, işten çıkarıldığında işsizlik ödeneği alamayan işçilere günlük 39,24 lira aylık 1177 lira ücret ödenecek.

Bu para işsizlik fonundan verilecek. Bu düzenlemeyle hükümet, bir kez daha, işçilerin alın teri olan işsizlik fonunu işçilerden esirgemiştir. Patronları işçilerin parasıyla ihya ederken işçileri sefalete mahkûm etmiştir. İşçilere adeta kuru ekmek reva görülmüştür. Oysa sendikaların ve işçi örgütlerinin talebi işten atmaların yasaklanması ve işçilere ücretli izin verilmesiydi. Siyasi iktidar bir kez daha sermaye sınıfının taleplerini dikkate alırken, işçilerin sendikal haklarına el koymaktan da geri durmadı.

İktidar işten atmaları yasakladığını iddia ediyor. Fakat bu doğru değildir. İşçilerin üç ay süreyle ücretsiz izne gönderilmesinin yasalaşması, işçilerin üç ay boyunca kâğıt üzerinde işten atılmaması ama fiilen işsiz kalması anlamına geliyor. Üstelik kısa çalışma ödeneğinin de işsizlik ödeneğinin de altında bir paraya mahkûm edilmeleri işçileri korumak anlamına gelmez. Bu yasa, işçiler açısından “Covid-19 salgının ekonomik ve sosyal hayata olumsuz etkisinin” ta kendisidir! Bu olumsuz etkinin nedeni koronavirüs değil siyasi iktidardır!

Aşağıda kısa çalışma ve ücretsiz izin uygulamasıyla ilgili sık sorulan soruları ve yanıtlarını yayınlıyoruz:

1. Kısa çalışma nedir?

Genel ekonomik, sektörel, bölgesel kriz veya zorlayıcı sebeplerle üç ayı geçmemek üzere; işyerinde uygulanan çalışma süresinin, işyerinin tamamında veya bir bölümünde geçici olarak en az üçte bir oranında azaltılması veya süreklilik koşulu aranmaksızın en az dört hafta süreyle faaliyetin tamamen veya kısmen durdurulması halidir.

2. Kısa çalışma uygulamasında işçilerin hakları nelerdir?

Kısa çalışma ödeneği alan işçilerin ayrıca Genel Sağlık Sigortası primleri ödenir.

3. Her işçi kısa çalışma ödeneği alabilir mi?

İşçinin ödenek alabilmesi için kısa çalışmanın başladığı tarih itibarıyla son 60 gün hizmet akdine tabi olması ve son 3 yılda en az 450 gün süreyle prim ödemiş olma şartlarını taşıması gerekmektedir. Eksik gün bildirilmiş olsa bile hizmet akdi bulunması halinde kısa çalışmadan faydalanabilir.

4. Kısa çalışma ödeneği alma şartlarına uygun olmayan işçilerin durumu ne olacak?

450 gün prim ödeme ve 60 gün çalışma şartını taşımayan işçiler için son işsizlik ödeneği hak sahipliğinden kalan bir süreleri varsa, bu sürenin ödeneği kısa çalışma süresini geçmemek kaydıyla bu işçilere ödenir. Bu şartları yerine getirmeyen işçiler kısa çalışma ödeneğinden yararlanamazlar. Bu durumdaki işçiler ücretsiz izne çıkarılacak.

5. Kısa çalışma ödeneğine işçi doğrudan başvurabilir mi? Her işyeri için başvuru yapılabilir mi?

Kısa çalışma başvuruları patron tarafından ve işçilerin isimlerinin yer aldığı listeyle yapılır. İşyerindeki haftalık çalışma sürelerini geçici olarak en az üçte bir oranında azaltan veya süreklilik koşulu aranmaksızın işyerinde faaliyetini tamamen veya kısmen en az dört hafta süreyle durduran işverenler kısa çalışma başvurusu yapılabilir. Kısa Çalışma Ödeneğinden; bu durumda olup vergi ya da SGK prim borcu olanlar da dâhil, tüm şirketler faydalanabilir.

6. Kısa çalışma ödeneği işverene mi yoksa işçilere mi ödenmektedir? Ödemeler ne zaman yapılır?

Kısa çalışma ödeneği işçinin kendisine ve aylık olarak her ayın beşinde ödenir. Ödemeler PTT Bank aracılığı ile yapılmaktadır. Ödeme tarihini öne çekmeye Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanı yetkilidir.

7. Kısa çalışma ödeneğinin tutarı nedir?

Kısa çalışma ödeneği tutarı; sigortalının son 12 aylık prime esas kazançları dikkate alınarak hesaplanan günlük ortalama brüt kazancının %60’ı olarak belirlenir. Bu şekilde hesaplanan kısa çalışma ödeneği tutarı, aylık asgari ücretin brüt tutarının %150’sini geçemez. Bu kapsamda, işçilerin çalışmadıkları günler için ödeme yapılacak olup, tamamen faaliyetin durdurulması halinde 1752,40 TL ilâ 4380,99 TL aralığında kısa çalışma ödeneği ödenebilmektedir.

8. Kısa çalışma uygulamasından yararlanamayıp ücretsiz izne çıkarılacak işçiler ücret alacak mı?

Ücretsiz izne çıkarılacak işçilere günlük 39 lira 24 kuruş, aylık 1177 lira tutarında ücret desteği verilecek. Bu para işsizlik fonundan karşılanacak.

9. Kısa çalışma uygulamasında işçinin ücretinde kayıp oluyor mu?

İŞKUR yapılacak ödemenin asgari ücretin 1,5 katını geçemeyeceğini belirtmiştir. Örneğin asgari ücretli bir işçi brüt ücretinin yüzde 60’ına karşılık gelen 1752 lira ödenek alabilir. Yüksek ücretli bir işçinin ücreti 10 bin lira olsa bile alabileceği ödenek 4380 lirayı geçemez. Yüksek ücretli işçilerin kaybı asgari ücretli işçilere göre daha fazladır. İşçinin bu duruma itiraz etme hakkı yoktur.

10. Tamamen üretimi durduran işyerlerinde işçinin eksik alacağı ücreti patron tamamlayabilir mi?

3 aylık süre için faaliyeti tamamen durduran patronun, işçilerine ücret ödemesi yaptığının tespit edilmesi halinde, kısa çalışma talebi baştan itibaren geçersiz sayılacaktır. Faaliyetini tamamen durduran patron, işçinin eksik alacağı ücrete dair ek bir ödeme yapamaz.

11. Çalışma süresinin 1/3 oranında azaltıldığı işyerlerinde patron işçilere ek ödeme yapabilir mi?

Bu durumdaki işyerlerinde, patron işçilerine ödenmeyen %40 oranındaki ücret kaybını telafi etmek için kısa çalışma tazminatı, prim veya ikramiye adı altında bir ödeme yapabilir. Bunu iki şekilde yapabilir:

1. Patron kısa çalışma döneminden sonra söz konusu fark için avans ödemesi yapabilir.
2. Kısa çalışmanın yapıldığı dönem işçi ücretlerine yansıtılabilir. Prim gün sayısı artmış olmaz. Patron işçilerin mağduriyetlerinin azaltılmasını gönüllülük esasına göre sağlamış olur. Yani uygulama patronun keyfine bırakılmıştır.
12. Ödenek hafta tatillerini de kapsıyor mu?

Evet kapsıyor. 4857 Sayılı İş Kanunu’nun 46’ıncı maddesindeki hükümlere göre, zorlayıcı sebep olarak değerlendirilen Covid-19 nedeniyle işçinin işyerinde çalışmaması durumunda çalışılmayan süreler hafta tatili açısından çalışılmış gibi kabul edilmekte ve buna göre ücret ödenmektedir.

13. Kısa çalışma ödeneği alırken sağlık hizmetlerinden yararlanılabilir mi?

Evet yararlanılabilir. Kısa çalışma uygulaması süresince işçilerin çalışmadıkları günler için Genel Sağlık Sigortası primleri İŞKUR tarafından SGK’ya bildirilmekte olup ilgililer ve bakmakla yükümlü olduğu kişiler sağlık hizmetlerinden faydalanabilir.

14. Kısa çalışma hak edilen işsizlik ödeneğinden mahsup edilir mi?

Evet, mahsup edilir. Kısa çalışma ödeneği olarak yapılan ödemeler işsizlik ödeneği süresinden düşülmektedir. Örneğin 8 ay işsizlik sigortasına hak kazanan bir işçi, 3 ay boyunca kısa çalışmadan para aldıysa ve bu sürenin sonunda işten atıldıysa, işçi işsizlik sigortasından sadece 5 ay faydalanabilmektedir.

15. Kısa çalışma ödeneği alırken rapor ücreti alınabilir mi?

Kısa çalışma ödeneği alındığı dönemde geçici iş göremezlik ödeneğinin başlaması durumunda geçici iş göremezlik ödeneğine konu olan sağlık raporunun başladığı tarih itibarıyla kısa çalışma ödeneği durdurulur. Durdurulan dönem için geçici iş göremezlik ödeneği ödenir. İşverenlerin bu durumu İŞKUR’a bildirmesi gerekmektedir.

16. Yarım çalışma ödeneğinden faydalanan kişi aynı süre içerisinde kısa çalışma ödeneğinden yararlanabilir mi?

Yarım çalışma ödeneğinden yararlanan işçinin işyerinde faaliyeti azaltma şeklinde kısa çalışma uygulanması halinde, fiilen çalıştığı dönemde yarım çalışma ödeneğinden de yararlanabilir. Ancak çalışılan günden fazla yarım çalışma ödeneği ödenemez. Bununla birlikte, faaliyetin tamamen durdurulması halinde sadece kısa çalışma ödeneği ödenir.

17. Kısa çalışma uygulanan sürede işveren işten çıkarma yapabilir mi?

İşyerinde kısa çalışma uygulanan dönemde 4857 sayılı Kanunun 25/II bendinde yer alan sebepler hariç olmak kaydıyla işveren tarafından işçi çıkarılmaması gerekir.

18. Kronik hasta ve 65 yaş üstü olan kişiler kısa çalışmadan yararlanabilir mi?

İşyerinde kısa çalışma uygulanabilmesi için gerekli şartları taşıyan işyerlerindeki diğer işçiler gibi kronik hasta ve 65 yaş üstü olan kişiler de kısa çalışmadan yararlanabilecektir.

19. Kısa çalışma ödeneği hangi durumda kesilir?

Kısa çalışma ödeneği alanların işe girmesi, yaşlılık aylığı almaya başlaması, herhangi bir sebeple silâhaltına alınması, herhangi bir kanundan doğan çalışma ödevi nedeniyle işinden ayrılması hallerinde veya geçici iş göremezlik ödeneğinin başlaması durumunda geçici iş göremezlik ödeneğine konu olan sağlık raporunun başladığı tarih itibarıyla kısa çalışma ödeneği kesilir.

20. Kısa çalışma uygulamasının erken sona ermesi veya işçinin işten ayrılması durumunda ne yapılmalıdır?

Patron, ilan ettiği süreden önce normal faaliyetine başlamaya karar vermesi halinde durumu; İŞKUR’a, varsa toplu iş sözleşmesi tarafı işçi sendikasına ve işçilere altı işgünü önce yazılı olarak bildirmek zorundadır. Bildirimde belirtilen tarih itibarıyla kısa çalışma sona erer.

21. İşten çıkarmalar yasaklandı mı?

İşten çıkarmalar yasaklanmıyor, erteleniyor! Ücretli izinler olmaksızın işten çıkarmaların yasaklanmasının bir anlamı yoktur. 3 ay ücretsiz izine çıkarılan işçi kâğıt üzerinde işten atılmamış gözükse de, fiili durumun işsizlikten bir farkı yoktur. Üstelik siyasi iktidar bu adımıyla, yüz binlerce işçiyi resmi olarak işsiz saymayarak işsizlik oranını da düşük gösterebilecek. Amaç, işsizlik dalgasının yaratacağı öfkeyi şimdiden dizginlemek, olası protestoların önüne geçmeye çalışmaktır. Ücretsiz izne çıkarılacak olan işçiler aylık 1177 lirayla geçinmeye mahkûm edilecek.