Malatyalı Kadın Tekstil İşçisi İle Deprem ve Kadın İşçiler Üzerine Söyleşi

Seni tanıyalım mı biraz? Bugüne kadar hangi işlerde ve hangi sektörlerde çalıştın?

32 yaşındayım. Küçük yaşlarda çalışmaya başladım, ilk önce kayısı bahçelerinde kayısı işçiliği yaptım. Okula başlayınca okul masraflarım için kayısı fabrikalarında sigortasız, kayıt dışı çalıştım. Yarı zamanlı işlerdi, geri kalan zamanı da okulda geçirdim. İlerleyen zamanda bir temizlik şirketinde çalıştım. Covid-19 döneminde ilk kez tekstil fabrikasında çalışmaya başladım. Şu an hâlâ bir tekstil fabrikasında işçiyim, aynı zamanda sendikada örgütlenme faaliyetlerinde yer alıyorum, Birleşik Tekstil Dokuma ve Deri İşçileri Sendikası BİRTEK-SEN’e üyeyim.

Deprem seni ve aileni nasıl etkiledi?

Çok etkiledi… Çok ağır etkiledi. Evimizle beraber şehrimizi ve her şeyimizi kaybettik. Kayıp derken eşyalardan, dolap, TV, koltuktan bahsedip basit cümleler kurmak istemiyorum. Çünkü bu kadar basit değildi yaşadığımız. Bütün yaşantımızı, bütün özgürlüğümüzü kaybettik, huzurumuzu, mutluluğumuzu kaybettik, görsel güzellikleri kaybettik. Yani şehrimizin tamamen yok olması bizim için büyük bir felaketti.

Malatya’yı iyi tanıyan bir kadın işçisin. Çalıştığın yerlere dönüp bakınca kadınların emek mücadelesine katılmasının önemini anladığın kırılma noktaların neler oldu? Seni çalışma koşullarını iyileştirmek üzere mücadeleye iten nedenler neydi?

Öncelikle “kadın” olmak bizim ülkemizde başlı başına büyük bir sorun. Hele ki çalışma hayatında… Özel sektörde çalışan işçi kadınlar çok etkileniyor. Kadınların hem anne olup hem de daha çok çalışmak zorunda kalmalarını, anne olmalarının verdiği çaresizlikle yapılan bütün zorbalıklara, haksızlıklara göğüs gerdiklerini gördüm. Çalıştıkları sektörde ağır işçilik de yapsalar her zaman bir lütufta bulunulmuş gibi bakılıyor kadınların çalışmasına. Fakat tüm bu süreçte yaşadığım ve beni en çok etkileyen olayı anlatmak istiyorum: Tekstil fabrikasında 3 çocuk annesi ve eşinden boşanmış olan bir ablam vardı. Çok çabalıyordu, çok zorluk çekiyordu. “Çocuklarım için dayanacağım, dayanmam lazım” diyerek ağlıyordu. Erkek bir müdür tarafından sürekli mobbing ve tacize maruz kalıyordu. Güzel bir kadındı, hanımefendiydi. En son yüzüne pantolon fırlattılar kadının. Dayanamadı. Bir gün geldi dedi ki, “ya ben de bunlar gibi bir gün çizgiyi aşıp ahlâksız bir insan olacağım ya da buralardan gideceğim”. Çekip gitti gerçekten de. Arkasından çok ağlamıştım, çok üzülmüştüm. Eğer bir kırılma noktası olduysa bu olayla oldu. Yani kadınların çaresizliği oldu. Bir türlü güçlerini, iradelerini gösteremeyişleri, her şeyi sineye çekişleri oldu. Bu ablanın yaşadığı olay beni kadınlar için bir şeyler yapmaya iten bir dönüm noktası oldu. Çünkü çok zor bir durumdaydı o abla ve gözlerimin önünde yaşandı her şey, çok ağrıma gitmişti.

Kadınların çalışma koşullarının iyileştirilmesi mücadelesinde neler yaptın ve yapıyorsun?

Küçük yaştan beri, çalışma hayatında gördüğüm her haksızlığa her duruma müdahale ettim. Şunu söyleyebilirim; hiç susmadım, hiç. Şu an çalıştığım yerden örnek verebilirim: Kadınların her zaman kadın topluluklarına girmelerine yardımcı oluyorum, bölgede aktif olan emek odaklı topluluklarla tanıştırıyorum, bilinçlendirmeye uğraşıyorum. Bilinçlenmemiz her şeyin başında geliyor. İşyerinde başta hamile kadınlarla çok ilgileniyorum, hamile kadınların sorunları için çözümler bulmaya çabalıyorum. Kreş sorunu için çok uğraştık, karşılığını aldık çabalarımızın. Yönetimle ilgili sorunlarda ilk önce bana geliyorlar artık, hemen önce beraber neler yapabileceğimizi kararlaştırıyoruz.

Deprem sonrası sanayide, fabrikalarda, tarımda vs. hasarlar nasıldı? Deprem Malatya’da kadın ağırlıklı işgücü olan sektörleri ve kadınları nasıl etkiledi?

Yıkım büyüktü. Sanayi bölgesi açısından Malatya şanslı, ağır hasarlı yerler olsa da genel olarak toparlandı ve çalışma yaşamı daha erken başladı. Yine tahmin edeceğiniz üzere sektörü “annelik” etkiledi. Annelik duygusu ağır basan kadınlar ne yazık ki iş hayatından kopmak zorunda kaldı, tazminatlarından vazgeçerek, çocuklarına bir gelecek hazırlamaktan da vazgeçtiler. Kadınların iş yaşamından çekilmesiyle boşluklar bile oluştu. Çünkü barınma Malatya’da hâlâ işten daha önemli bir sorun. Çalışma hayatından vazgeçen kadınların parasızlıktan dolayı gidecek yeri olmaması ve barınma ihtiyacının olması bu alanda sorunlar yaşamalarına neden oldu.

Deprem sonrası fabrikalarda ve sanayi bölgesinde elbette hasar meydana geldi. Fabrikalar ağır hasarlı, az hasarlı, orta hasarlı olmak üzere derecelendirildi. Kimi fabrikalar toparlanabildi ama kimisi tutunamadı. Ama en büyük tahribat ve yıkım şehir merkezinde oldu. Şehir merkezinde iş merkezleri, hanlar, kadınların çalıştığı tuhafiyeler, sanat merkezleri, mağazalar, kırtasiye, market gibi yerler kalmadı. Ağır bir yıkım var. Tarım alanında deprem tahribatı su kanallarıyla ilgili; suyun yetersizliği ve taşınamaması gibi problemler var. Depremden sonra kadınlar özellikle şehir merkezindeki iş faktörünü kaybetti ve bununla beraber kadınlar tamamen sanayiye odaklandı, sağlam kalan tekstil, kayısı, plastik atık fabrikalarında yoğunlaşmaya başladı. Kadınlar buralarda iş edinmeye çalışıyorlar fakat bunun da büyük güçlükleri var. Büyük bir barınma problemi var çünkü. Hem de tahribatın olduğu bir ortamda çalışmak da kolay değil. Kadınlar ne yazık ki çok fazla zarar gördü, hem iş kaybı söz konusu, hem barınamama söz konusu. Bu nedenle birçok insan ne yazık ki şehri terk etmek zorunda kaldı.

Depremden 2-3 gün sonra bazı işyerlerinin şalter kaldırdığını anlatıyor işçiler. Bu konuda gözlemlerin ve düşüncelerin neler?

Fabrikalar 3. gün işçilere mesaj atıp işe çağırdılar. Gelip çalışmalarını söylüyorlar, işçiler gidemeyeceklerini söyleseler de işçilere yer temin edeceklerini söyleyip kandırıyorlar onları. Fabrikaya götürüp çadırlarda ya da fabrikanın bir bölümünü hazırlayıp kadın erkek ayrımı yapmadan, kadınlara hiçbir özel alan yaratmadan erkeklerle kalmaya mahkûm etmeleri gerçekten iğrenç bir durumdu. Bakın “kötü” demiyorum “iğrenç” bir durumdu. Yani firmalar işçilerine kalacak yer temin edeceklerini söylüyordu ama çalışmak zorunluydu ve şartlar bu şekildeydi. Kendi fabrikam üzerinden de anlatayım: Fabrikadan aradılar, işçileri işe çağırdılar. Ama benim fabrikam o diğer bahsettiğim fabrikalara nazaran daha “kibar”dı. Milmay, işçilerini adeta tehdit etmişti, “eğer gelmezseniz iş akdi feshiniz gerçekleşir” diye. Zoraki çalıştırdılar. Mecburen işçiler gitmek zorunda kaldılar. Bizim fabrikada ise “siz gelin kalacak yerinizi temin edelim” dediler. Konteyner verdiler. Dikimhaneyi açtılar. Kadın ve erkek işçiler ayrı ayrı ama toplu halde kaldık. Bu esnada herkes hem orada kaldı hem de çalışmış oldu. Mesela “bir erkek çalışma arkadaşım vardı, eşi ve ailesiyle oraya sığınmıştı. Aynı zamanda çalışıyordu. Müdür yardımcısı, arkadaşımızın karısından patronun odasını temizlemesini istemişti. “Eşin gelsin patronun odasını temizlesin, parası neyse verelim” demişti. Adam bu yüzden müdürlerle tartıştı, konteynırı terk ettiler. Kalacak başka bir yer bulmak zorunda kaldılar. Yani çalışanların aileleri orada kalıyor diye, çocuğun gelsin şunu yapsın, eşin gelsin şuna yardım etsin gibi şeyler yapıyorlardı. Başka fabrikalarda 18 yaşını doldurmamış çocuk işçileri barınma imkânı vereceğiz diye çağırıp çalıştırdılar. Sanki çok büyük bir lütufmuş gibi, “bakın size yardım ediyoruz, kalacak yeriniz de yok, çocuklarınız da gelsin çalışsın” dediler. Orada kaldıkları sürede yemek pişirmek, bulaşık yıkamak gibi işleri zorla yaptırdılar.

Bölgedeki firmalar işçilerine deprem yardımında bulundu mu?

Evet, ama nasıl? İşe tehditle, zorla getirtilen işçilere avans verdiler, ama sonra verdikleri avansı maaşlarından kestiler. Gıda olarak kişi başına bir koli verildi diye biliyorum. Ama gıda verilmesi çok büyük bir marifet değil çünkü onu pişirecek ne yer vardı ne de malzeme. Gelen yardımlardan hiçbir işçi doğru düzgün yararlanamadı. Fabrikalardan arıyorlar, hadi gelin gıda verilecek diye. Gidiliyor ama öncelikle oraya gidebilmek için bir araç lazım, mesafe fazla. Enkazdan ulaşım sağlanamıyor. İşçiler işe gelsin diye bu yardımları özellikle fabrikanın içinde yapıyorlar. İlla fabrikaya gelinsin istiyorlar. Buraya gelebiliyorsan işe de gelebilirsin gibi bir muameleyle bunu yaptılar. O yardımların açılıp hazırlanması da bir işti, onu da depremzede olan bizlere yaptırdılar. Mesela yine konteynırlar kurulurken de fabrikanın faydasına olacak şekilde bir yere kurdular. Parasal olarak hiçbir şekilde işçiye yardım edilmedi.

Depremde işsizlik ödenekleri bu bölgede alınabildi mi? Bu ödeneklerin layıkıyla verildiğine inanıyor musun?

Sadece ilk ay işsizlik ödeneği alındı ama bütün firmalarda değil. Birçok fabrika bu konuda ne yazık ki yolsuzluk yaptı. Bildiğim bir firmadan örnek vereyim: İşçisi işsizlik ödeneği alamasın, çalışmak zorunda kalsın diye başka bir çaresi olmadığını düşündürterek ve ayrıca fabrika ağır hasarlı olmasına rağmen az hasarlı gösterip üçüncü günden şalter kaldırdılar. İşsizlik ödeneği için işveren onayı ve imzası gerektiğinden bunu tehditle yaptılar. İlk 3 ay OHAL durumunda birçok firma hiçbir şekilde işçilere işsizlik ödeneklerini aldırmadı. İŞKUR’da görevli bir arkadaşla yakın olarak görüştüğüm için biliyorum. Patronlar listeleri eksik gönderiyorlar. Listeler eksik gönderildiği takdirde İŞKUR durumu fark ederse işverene yaptırım uyguluyor. Hata düzeltirse ceza kaldırılıyor. Bu hatayı düzeltmeyen ise aynen devam ediyor. İşçiler de hakkını arıyor. Benim de ismim listede yoktu ve bizim fabrikada başka ismi olmayanlarla beraber hakkımız için uğraştık. İŞKUR’la görüştük, başvurularımızı yaptık, bizim ısrarlarımızla inceleme başlatıldı. İŞKUR da yönetim de uzun bir süre bize geri dönüş yapmadılar. Çok zorlandık. Kimse bizi muhatap almadı başlarda. Bir işçi olarak gittiğimde yine herkesle aynı şekildeydim. Ne zamanki BİRTEK-SEN’in temsilcisi olarak gittim, o zaman muhatap alındım. Bana söylenen işverenin hatası olduğuydu. Ceza almamak için bildirimde bulunmadıklarını anlattılar. Yine depremin ilk 3 ayı bir yandan parasız kaldık, bir yandan canımızla uğraştık. Bu çabanın ardından ancak 3 ay sonra toplu para alabildik ben ve diğer işçi arkadaşlarım.

Depremin ardından işçi sağlığı ve iş güvenliği açısından işyerlerini nasıl değerlendiriyorsun?

Ne yazık ki KÖTÜ! Çatlaklara kaba bir alçı çekip, üzerine boya yapıp aceleyle fabrikaları yeniden açtılar. Birçok işyeri ağır hasarlıydı, ama menfaat için az hasarlı deyip işçileri o çatının altına soktular. Artçı depremler oluyor neredeyse her gün. Buna rağmen firmalar çalışırken deprem olduğunda işçiler dışarı çıkmasın diye çalışma alanlarını kilitliyorlar. İşçileri tahliye etmek yerine kilitliyorlar. İşçiler isyan edip ses yükseltene kadar. Travmalarından dolayı ağlayan, bayılan, bağıran insanlar oluyor. Herkesin korkuları oluştu haliyle bu süreçte. “Hanımlar tamam, 5 dakika oldu, deprem geçti, iş başına” deniliyor. 5 dakikada geçecekmiş gibi onca travmanın etkisi!

Neler söylemek istersin son olarak?

Çok büyük bir afet yaşadık. Ders alabilir miyiz, inanmıyorum, almayacaklar. Bu çarkın içinde en çok kadınlar ezildi. Herkes önce kendisi için, yaşamak için bir yer ararken kadınlar, özellikle anne olanlar, bir yandan çocuklarını taşıdı, bir yandan çocukları için erzak taşıdı. Sahada kadınlar çok çalıştı. Çok yoruldular ama dayandılar. Deprem bölgesi tüm kadınlar için diyebilirim ki elde var sıfır. Hiçbir şey doğru düzgün yapılamadı. Ölümün hep çok yakında olduğunu-olacağını anladık. Eğer bir enkazın altında kalırsak asla çıkamayacağımızı anladık. Kurtulsak bile kurtulduğumuza sevinemeyip pişman olacağımızı anladık. Aç ve sokakta kalacağımızı anladık. Hep bir kaybetme korkusuyla yaşamayı öğrendik şu 7 ayda. Ben bir anne olarak neler hissediyorum diye şimdi kendime sorduğumda; korku ve dehşet! Başka hiçbir şey hissedemiyorum. Sürecin daha hızlı atlatılmasını, yetkililerin artık gerçek bir şeyler yapmasını istiyoruz.

Teşekkür ederiz.